Het probleem bij Defensie: Wij herkennen ons niet in het beeld

Zodra er kritiek van binnen de organisatie, of van buiten op Defensie komt, schiet Defensie in een soort communicatiekramp.  De standaard-reactie is: Defensie herkent zich niet in het beeld… En dat is nu juist precies het probleem.

Commando’s  trekken aan de bel. Problemen zijn zo groot dat de commandant van het Korps Commando Troepen (KCT), kolonel Groen, het zelfs noodzakelijk vond om alle trainingen stil te leggen. Daarnaast deden bij RTL commando’s hun beklag. Daarop volgende de officiële reactie van Groen en zijn ondercommandanten: We herkennen ons niet in het beeld. Dit is niet hoe wij problemen oplossen.’ Dat is een beetje tegenstrijdig, concludeerde ook RTL.
Dat laatste klopt zeker. Want het is niet gebruikelijk en in principe niet gewenst dat militairen aan de grote klok hangen dat de problemen waar ze mee kampen echt enorm groot zijn, en gevaarlijk voor hun inzet. Maar dat eerste? Groen gaf in een interne reactie op de brandbrief die ondercommandanten stuurden,  aan de problemen te herkennen. In de reactie naar buiten geeft hij aan de problemen niet te herkennen, ook namens zijn ondercommandanten. Nu is ondercommandanten een ruim begrip, dus je kunt je afvragen of de ondercommandanten van de officiële reactie dezelfde ondercommandanten waren als van de interne brandbrief…

Als wielrenners en epo

In ieder geval was de officiële reactie er 1 waar minister Hennis en de afdeling communicatie hun vingers bij aflikken. Volgens het Defensieboekje: Je herkent je niet in het beeld, ontkent de problemen die geschetst worden, en zegt vervolgens dat de weg omhoog is ingezet, maar dat de resultaten daarvan nog even op zich laten wachten. Dat plaatje is grijsgedraaid. En het wordt ongeloofwaardig.
Zelfs als er stapels bewijzen zijn tegen  de stellingen van Defensie, herkent Defensie zich niet in het beeld. Het als de wielrenners in de jaren ’90 vorige eeuw, en de beginjaren van deze eeuw: al lagen er 10 rapporten dat ze epo hadden gebruikt, ze ontkenden, keihard. We weten allemaal wat er jaren later gebeurde: de een na de ander bekende de verboden middelen gebruikt te hebben. En in de tijd van het gebruik wist iedereen wat er gebeurde, maar de sporters zelf ontkenden. Het is inmiddels een publiek geheim dat Defensie aan de grond zit, zeker de wat nauwer bij de Krijgsmacht betrokken mensen weten dat het mis zit. En Defensie doet alsof de neus bloedt: we herkennen ons niet in de situatie.

Maar wat als het wel waar is?

Maar stel dat de  Defensietop en de minister zich echt niet herkennen in de situatie en dat beide partijen de waarheid spreken. Dus de uit de school klappende militairen, de journalisten en de anderen betrokkenen die de problemen aan de kaak stellen hebben gelijk, en de militaire top en de minister hebben gelijk. Dat is nog vele malen erger, en een scenario dat zeker niet uitgesloten moet worden.
Defensie is een op en top bureaucratische organisatie die de can-do-mentaliteit hoog in het vaandel heeft staan. Problemen bestaan dan niet, dat zijn uitdagingen. En een militair moet creatief en oplossingsgericht zijn, zeker als je carrière wilt maken. Dan ga je dus een probleem niet melden, maar creatief oplossen. En als een lagere militair een probleem meldt, dan laat je hem dat creatief oplossen. En een probleem melden aan je commandant doe je niet, want dan ben je een probleemdenker en niet oplossingsgericht en heb je geen can-do-mentaliteit. Het is dus zeer aannemelijk dat problemen de weg naar de top echt niet weten te vinden.

Politiek alleen de schuld geven is te makkelijk

Wat daarbij erg meespeelt, is de hiërarchische structuur en het ontstaan van de problemen. Problemen met wapens en communicatiemiddelen zoals de  commando’s beschrijven ontstaan niet van de ene op de  andere dag. Problemen met het voertuigenpark, zoals  generaal de Kruif aangaf, ontstaan niet van vandaag op morgen. En natuurlijk heeft het gebrek aan financiering door de politiek (te weinig geld naar Defensie, bezuiniging op bezuiniging) te maken met het ontstaan van de problemen. Maar het feit dat de top zich niet herkent in de problemen, of ze te laat onderkent, heeft te maken met de  cultuur binnen Defensie. Alleen de politiek de schuld geven is te gemakkelijk.
Want door het geleidelijk ontstaan van de problemen (bijvoorbeeld, eerst 1 voertuig stuk, dan 2, dan 3, totdat een compagnie niks rijdend meer heeft) komt er moment dat er aan de bel getrokken moet worden door  een commandant, bijvoorbeeld een pelotonscommandant. Maar die moet dan zeggen dat het een probleem is dat al een tijdje speelt. En daarmee moet hij zijn voorganger ook de schuld geven. Alleen de voorganger is gepromoveerd en die staat nu als plaatsvervangend compagniescommandant, of compagniescommandant als direct leidinggevenden boven de betrokken PC. Voor de  CC geldt hetzelfde verhaal, als hij gaat melden dat het in zijn compagnie een bende is, dan moet hij de schuld daarvan ook in de schoenen schuiven van zijn voorganger, die nu bijvoorbeeld Bataljonscommandant is. En zo kan je de pyramide omhoog volgen, waarbij iedereen is bang is om de  echte waarheid te vertellen.
Dat heet ook wel angstcultuur en dat kan een reden zijn waardoor rapportages blijven liggen. Waarbij voor de nog hogere, gebrevetteerde officieren – die generaal kunnen worden – ook nog geldt dat hun benoemingen ook politieke benoemingen worden. Als zij aan de politiek doorgeven dat hun eenheid een bende is, dat niks het doet, of dat ze die politiek belangrijke missie niet kunnen draaien, omdat ze niet genoeg mensen en middelen hebben om het te kunnen doen, worden ze geen generaal meer. Dus benoem je de problemen niet, of formuleer je het zo dat het allemaal wel mee lijkt te vallen.

Tekenende reacties

Tekenend voor dat proces waren ook de vele reacties na het besluit van de kolonel Groen. Vele (oud-)militairen gaven als eerste reactie: ‘einde carrière’, of ‘die zal wel geen CDS meer worden’. Dat betekent dat de hoger geplaatsen misschien officieus wel kennis hebben van de dramatische gesteldheid, maar officieel niks. En als je officieel niks weet, kan je officieel niks bevestigen, want dat is schadelijk voor je carrière. En dat is triest. Maar ook: al die generaals, kolonels, overstes en anderen waren er allemaal bij toen het aftakelingsproces verder en verder ging. Maar blijkbaar heeft er niemand dusdanig aan de bel kunnen, willen of durven trekken, dat de problemen ook echt breed bekend raakten. En dat mag de top zichzelf aanrekenen.
En die cultuur los je niet op met meer geld. Dat los je op door anders met problemen om te gaan. Want nu is het benoemen van een probleem een probleem en speelt de Defensietop de vermeende onschuld door te stellen dat ‘we ons niet in de situatie herkennen.’ De commando’s gaven volgens eigen zeggen namelijk al in 2014 de problemen aan in officiële rapporten, ‘De losse mails niet meegerekend ‘schrijven ze in documenten die bij RTL zijn te lezen. Dat betekent dat er 3 jaar lang allemaal alarmerende rapporten zijn blijven liggen, of zijn weggestopt, of onder de pet zijn gehouden. En dat heeft niks met minister Hennis te maken, en niks met geld. Dat is organisatiecultuur en die lijkt inmiddels ook aardig verrot. Zo verrot dat militairen een exodus van personeel vrezen, en die volgens commandant Groen bij het KCT ook aan de gang is: er stroomt meer uit dan er in gaat.
Dat neemt niet weg dat een situatie zoals die met de inzetbaarheid van de commando’s nooit zou mogen voorkomen. Bij geen enkel Krijjgsmachtdeel trouwens. Want onze Krijgsmacht is te belangrijk om verloederd te worden. Onze veiligheid is te belangrijk om op zijn beloop te laten.  En onze veiligheid is in slechte politieke handen geweest de laatste decennia. De politiek moet daar eens heel goed over nadenken en realiseren dat ze er met een miljard extra – zoals volgens bronnen nu op de formatietafel ligt – niet komen. Er moet meer bij, veel meer. Dan kan Defensie echt weer op orde komen. Maar zonder geld kan Defensie ook al wat doen: het veranderen van de organisatiecultuur, zodat die weer werkbaar is wanneer het weer mensen, middelen en oefendagen regent als de politiek het licht heeft gezien.
Ng even over die officiële reactie van kolonel Groen: ik kan me inderdaad niet voorstellen dat Defensie mensen ongetraind op missie stuurt. Mocht dat wel het geval zijn dan is het nog erger dan ik dacht.
Door: Eduard van Brakel